Những Ngày Cuối Tháng 4

– Tinh thần bờ Đông?

– Anh từng mất nhiều năm ở Harvard, hẳn anh là con người nặng tinh thần bờ Đông nhiều hơn bờ Tây, nên anh ít nhận ra nó. Nước Mỹ có hai tinh thần: bờ Đông và bờ Tây. Ở bờ Đông, dấu ấn cựu lục địa còn hằn lên tâm trí họ, những di dân đầu tiên của Mỹ quốc chẳng đâu xa lạ chính là nước Anh, họ mang tâm hồn Anh quốc với những chuẩn mực rất Anh. Chính tâm hồn này đã sản sinh ra: Washington, Irving, Poe và Jonathan Edwards. Và hẳn anh vẫn chưa quên triết gia lỗi lạc của bờ Đông này. George Santayana. Còn lại là nước Mỹ thuần Mỹ, nước Mỹ của miền Tây, nơi sản sinh ra Cowboys, nơi tạo nên lý tưởng cho quốc gia này, nơi khơi mào về ý niệm tự do, những câu chuyện huyền thoại trên vùng viễn Tây, những câu dân ca cục mịch lan tràn khắp hoang mạc, nơi cuộc sống chân thành mà nghèo khó, người đàn bà khỏe mạnh lực lưỡng như đàn ông không hề nề hà việc khó, tính tương thân tương ái có từ đây. Chính nơi đây đã sản sinh ra Lincoln, Thoreau, Whitman, Mark Twain. Và sau cùng, thật độc đáo, họ tạo ra được một triết gia đầu tiên cho nước Mỹ, Mỹ hơn cả Mỹ. John Dewey.

– Tuyệt vời. Anh là một giảng sư hiếm có.

– Vậy nên, với tinh thần bờ Đông, vốn dễ bị phù phiếm bởi chế độ quý tộc Châu Âu. Sách vở đôi khi chỉ có tác dụng trang trí. Gia đình giàu có, quyền lực, cỡ nào hắn cũng sẽ xây cho hắn một cái thư viện để mọi người chiêm ngưỡng mà chắc rằng việc hắn đụng đến sách cũng lâu như việc hắn giúp vợ làm việc nhà. Ở bờ Tây thì thực dụng hơn, họ chỉ đọc những quyển sách mà họ thích, thế nên ở gia đình giàu có bờ Tây, họ không nhiều sách, nhưng chúng ta biết chắc chắn những quyển sách mà họ sẽ đọc. Người bố là đứa con của tinh thần bờ Đông, nên tôi cá với anh rằng, anh sẽ thấy không ít những quyển sách đẹp này vẫn còn trinh nguyên trên từng trang giấy.

– Vậy chúng ta sẽ tìm được gì ở đây?

– Tôi chỉ có thể nói, kẻ tạo dựng một thư viện ở đây cho con gái chẳng đâu khác ngoại trừ hoài bão tri thức cho đứa con. Và xem ra cô gái sẽ không quan tâm nhiều đến tủ sách này. Với kinh nghiệm một người Việt Nam, hẳn, sách sẽ nằm cạnh bàn làm việc. Chúng ta sang bàn học cô gái bên cửa sổ, ôi thôi, thật nữ tính và diễm tình. Cô là người miền Tây rồi.